Для лучшей работы сайта мы используем куки
Ислам және тұрмыстағы зорлық-зомбылық: негізгі 5 сұрақ
Шығыс мәдениетіндегі агрессорлар Ислам діні әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты қолдайды деген пікірге "бұл зорлық-зомбылық емес, діни норма"деп жауап береді. Бұл шынымен рас па және мұсылман отбасыларындағы тұрмыстық зорлық-зомбылықтың діни негізі бар ма? Біз исламның тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қатынасы туралы жиі кездесетін сұрақтар мен түсініктерді жинап, оларға жауап бердік.
"Әйелдерге қол көтеруге рұқсат етілген аят бар"
Алдымен қандай аят (Құранның "аяты") туралы сөз қозғалатынын айқындайық: бұл – "ан-Ниса" ("әйелдер") сүресінің 34-аяты. Оның мазмұнын егжей-тегжейлі қарастырайық:
"Күйеулер – отбасы басшылары, отбасындағы бітімгерлер. Алла Тағала оларды физикалық жағынан мықты, төзімді, эмоционалды түрде ұстамды және отбасын материалдық жағынан қамтамасыз ететін болған соң, оларды отбасының басшылары етіп сайлады".
"Басшы" – Киелі жазба мәтінінде "каввам" сөзі, араб тілінен "қорғаушы, қолдаушы, қамқоршы", "түзу жолды көрсетуші, жақсылыққа бастаушы"деп аударылады. Яғни, күйеу, ең алдымен, Құдайдың отбасы құрылымы туралы ниетіне сай болу үшін аталған қасиеттерге ие болуы керек.
"Жақсы әйелдер – Аллаға және күйеуіне мойынсұнатын, басқаларға көмескі болуы керек нәрсені (абыройын) қорғайтын, яғни Аллаһ (Алла, Раббы) олардың күйеулеріне белгілі бір міндеттер жүктеп, оларды қорғайтыны сияқты, олар да отбасындағы сырлар мен құпияларды сақтайтын әйелдер."
Подробнее пояснения к аяту см., например: аль-Куртуби М. Аль-Джами‘ ли ахкям аль-кур’ан. Т. 5. С. 112, 113; Ибн Кясир И. Тафсир аль-кур’ан аль-‘азым. Т. 1. С. 445, 446; ас-Сабуни М. Сафва ат-тафасир. Т. 1. С. 252–254.
См.: Ибн Манзур. Лисан аль-‘араб [Язык арабов]. В 18 т. Бейрут: Ихьйа ат-турас аль-‘араби, 1993. Т. 11. С. 355.
"Отбасы ішіндегі құпиялар мен сырлар" ұғымына Мұхаммед Пайғамбар ﷺ төмендегідей түсініктеме береді:
"Шынында да, Қиямет күні Құдай алдындағы ең нашар жағдайда, олардың біреуі екіншісіне берген (ашқан) отбасылық құпияларды (сырларды), әсіресе интимдік сипаттағы құпияларды ашқан күйеуі немесе әйелі болады".
Хадис от Абу Са‘ида; св. х. Муслима. См.: ан-Найсабури М. Сахих муслим [Свод хадисов имама Муслима]. Рияд: аль-Афкяр ад-давлийя, 1998. С. 570, хадисы № 123–(1437) и 124–(1437); ас-Суюты Дж. Аль-джами‘ ас-сагыр. С. 150, хадис № 2491, “сахих”.
Бұл мұсылман некелерінде күйеуі мен әйелі бір-бірімен бөлісетін және тек олардың арасында қалатын денсаулық, жыныстық қатынас және іскерлік сипаттағы отбасылық тақырыптар немесе сұрақтар болады. Егер күйеуі немесе әйелі оларды көпшілікке жария етсе, онда ол күнә деп саналып, бұл адам қиямет күні Құдайдан осы ісі үшін сұралады. Есте сақтайтын жайт: тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілері мұндай құпияға жатпайды! Зорлық-зомбылық туралы арнайы мамандарға, дәрігерлерге, полицияға хабарлауға болады және хабарлануы керек.
"Егер сіз, отағасы болып табылатын күйеулер, әйелдеріңіздің бағынбауынан (мойынсұнбауынан) қорықсаңыз, мысалы, әйеліңіз үй тәртібін сақтамаса, балаларға қарамаса, уақытын босқа өткізіп, отбасы қаражатын қажетсіз құртса; күйеуінің сөздеріне дөрекі және ауыр сөздермен жауап берсе, онда:
(1) бұл туралы олармен сөйлесіңіз, әйелдің үй шаруашылығындағы жауапкершілік, тақуалық пен әдептілік сезімін оятуға тырысыңыз;
(2) егер ол жүзеге аспаса, онда бөлек ұйықтаңыз, яғни мүмкіндігінше өзіңізді алыстатыңыз;
(3) егер бұл көмектеспесе, онда тілазар балаларды тәрбиелеуде қолданылатындай оларды соғып, ар-ұжданын күшпен оятыңыз"
(1) бұл туралы олармен сөйлесіңіз, әйелдің үй шаруашылығындағы жауапкершілік, тақуалық пен әдептілік сезімін оятуға тырысыңыз;
(2) егер ол жүзеге аспаса, онда бөлек ұйықтаңыз, яғни мүмкіндігінше өзіңізді алыстатыңыз;
(3) егер бұл көмектеспесе, онда тілазар балаларды тәрбиелеуде қолданылатындай оларды соғып, ар-ұжданын күшпен оятыңыз"
«Бөлек ұйықтаңыз» ұғымының түсіндірмесін кей ғалымдар, соның ішінде Ибн’Аббас Пайғамбардың сахабасы мұны «әйеліне арқасымен ұйықтау және онымен жыныстық қатынасқа түспеу» десе, ал басқа ғалымдар мұны «әйелімен сөйлеспеу» деп түсіндіреді.
«Ұрып жіберіңіз» сөзінің түсіндірмесі: «вадрибуухунна» - қағу, (жеңіл) соғу, ұру. Бұл аят Құрандағы парасатты және жұмсақ ерлерге қатысты екені айтпаса да түсінікті. Ал ондай күйеулер қатарына қатыгездік пен тағатсыздық танытып, ішімдік пен темекіге әуестенген, неке адалдығын бұзып, отбасылық міндеттерін орындауға жауапсыздық таныту себептерінен бұлардың қатарына жатпайтын күйеулердің өздері қоғамның сынына және/немесе қылмыстық не әкімшілік жауапкершілікке лайық.
«Ұрып жіберіңіз» сөзінің түсіндірмесі: «вадрибуухунна» - қағу, (жеңіл) соғу, ұру. Бұл аят Құрандағы парасатты және жұмсақ ерлерге қатысты екені айтпаса да түсінікті. Ал ондай күйеулер қатарына қатыгездік пен тағатсыздық танытып, ішімдік пен темекіге әуестенген, неке адалдығын бұзып, отбасылық міндеттерін орындауға жауапсыздық таныту себептерінен бұлардың қатарына жатпайтын күйеулердің өздері қоғамның сынына және/немесе қылмыстық не әкімшілік жауапкершілікке лайық.
См., например: Ибн Кясир И. Тафсир аль-кур’ан аль-‘азым [Комментарии к Великому Корану]. В 4 т. Бейрут: аль-Хайр, 1993. Т. 1. С. 466.
См.: Баранов Х. Арабско-русский словарь. В 2 т. Ташкент: Камалак, 1994. Т. 1. С. 446; аль-Му‘джам аль-‘араби аль-асаси [Фундаментальный толковый словарь арабского языка]. Министерство воспитания, культуры и наук: Ларус, [б. г.]. С. 767; Большой толковый словарь русского языка. СПб.: Норинт, 2000. С. 1283; Александрова З. Словарь синонимов русского языка. М.: Русский язык, 1995. С. 431, 454.
"Егер олар (әйелдер) мойынсұнса, онда сендер, күйеулер, әйелдеріңе зұлымдық жасауға хақыларың жоқ. Расында, Алла (Алла, Раббы) барлық нәрседен Үстем, Ұлы. Оның құдіреті шексіз, әйелдерді күйеуінің зұлымдығынан қорғайды, Өзінің ұлылығы мен хикметіне сай залымды ерте ме, кеш пе жазалайды."
«Воистину, [для любого верующего] именно в посланнике Божьем — наилучший пример» (см.: Св. Коран, 33:21).
Слова 'Аиши, приведенные в своде хадисов имама ан-Насаи. См., например: ан-Найсабури М. Сахих муслим [Свод хадисов имама Муслима]. Рияд: аль-Афкяр ад-давлия, 1998. С. 951, хадис № 79–(2328); Абу Дауд С. Сунан аби дауд [Свод хадисов Абу Дауда]. Рияд: аль-Афкяр ад-давлия, 1999. С. 522, хадис № 4786, «сахих»; Ибн Маджа М. Сунан [Свод хадисов]. Рияд: аль-Афкяр ад-давлия, 1999. С. 215, хадис № 1984, «сахих»
Құранда күйеуіне көнбеген әйелге соңғы ескерту ретінде «ұрып жіберу» мүмкіндігі айтылған. Мұсылман ғалымдары осы аспектіге қатысты барлық канондық ақпараттарды салыстыра отырып, жұбайына жағымды әсер етудің мұндай түрі рұқсат етілгендігі туралы, бірақ сонымен бірге мұны іс жүзінде қолдануға (мәкрух тахриман) кеңес бермейтіндігін атап өтті. Сондай-ақ, адамның бет жүзіне зақым келтіруге тыйым салынған.
Пайғамбарымыздың әуел бастан соққыға толық тыйым салуды талап еткенін айта кету маңызды. Ал біраз уақыттан кейін жұбайына оң әсер етудің соңғы жолы ретінде ұрып-соғуға мүмкіндік беретін аят түсті. Тек оң әсерін беру үшін. Ғалымдар отбасындағы араздық пен өшпенділік тудыратын ұрып-соғуға жол бермеу туралы біржақты пікірлерін білдірді. Мұның айқын дәлелі:
Пайғамбарымыздың әуел бастан соққыға толық тыйым салуды талап еткенін айта кету маңызды. Ал біраз уақыттан кейін жұбайына оң әсер етудің соңғы жолы ретінде ұрып-соғуға мүмкіндік беретін аят түсті. Тек оң әсерін беру үшін. Ғалымдар отбасындағы араздық пен өшпенділік тудыратын ұрып-соғуға жол бермеу туралы біржақты пікірлерін білдірді. Мұның айқын дәлелі:
См., например: аль-‘Айни Б. ‘Умда аль-кари шарх сахих аль-бухари. В 25 т. Т. 20. С. 272; аль-‘Аскаляни А. Фатх аль-бари би шарх сахих аль-бухари. В 18 т., 2000. Т. 11. С. 378.
Св. х. Ахмада, Абу Дауда, ан-Насаи, Ибн Маджа, Ибн Хаббана и аль-Хакима. См., например: аль-‘Аскаляни А. Фатх аль-бари би шарх сахих аль-бухари. В 18 т., 2000. Т. 11. С. 378; Абу Дауд С. Сунан аби дауд. С. 244, хадис № 2146, «сахих»; ас-Суюты Дж. Аль-джами‘ ас-сагыр. С. 581, хадис № 9819, «сахих».
Такая последовательность предположительно наиболее верна. См.: аль-‘Аскаляни А. Фатх аль-бари би шарх сахих аль-бухари. В 18 т., 2000. Т. 11. С. 379.
См., например: аль-‘Аскаляни А. Фатх аль-бари би шарх сахих аль-бухари. В 18 т., 2000. Т. 11. С. 379.
1
Мұхаммед пайғамбардың (с.ғ.с.) өзі соғыс даласында мәжбүр болған жағдайдан басқа ешкімге қол көтермейтін мінез-құлқы;
См., например: аль-‘Аскаляни А. Фатх аль-бари би шарх сахих аль-бухари. В 18 т., 2000. Т. 11. С. 379.
2
Алла елшісінің бұл туралы «егер рұқсат етілсе, онда тек қана қатты тимейтін соққы» деген анық және айқын түсіндірмесі:
3
Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) былай деген: «Сендердің ең жақсыларың (мұсылмандар) әйелдерін ұрмайды».
См., например: Абу Дауд С. Сунан аби дауд. С. 244, хадис 2146, «сахих»”; Ибн Маджа М. Сунан. С. 215, хадис № 1985, «хасан сахих».
Сондай-ақ, кейбіреулердің "ер (күйеу) әйелге (әйелге) тигізген соққыларға жауап бермейді" деген сөздерінің канондық күші жоқ (да‘иф).
Демек,жоқ. Яғни, Ислам әйелдерге зорлық-зомбылық көрсетуді құптамайды деп нақты айта аламыз.
Демек,жоқ. Яғни, Ислам әйелдерге зорлық-зомбылық көрсетуді құптамайды деп нақты айта аламыз.
См., например: Абу Дауд С. Сунан аби дауд. С. 244, хадис 2147, «да‘иф»; Ибн Маджа М. Сунан. С. 215, хадис № 1986, «да‘иф».
Онда неліктен Ислам отбасылық зорлық-зомбылықты құптайды деген пікірлер қалыптасқан?
Мұның екі себебі бар:
1
Діни қысым – бұл басқа адамды басқару және қысым көрсету үшін діни сенімдерді теріс пайдалану. Діни зорлық-зомбылық, оны қалай тануға және оған қарсы тұруға арналған арнайы мақаламыз бар.
2
Ұғымдарды ауыстыру. Мұсылман халықтарының кейбір дәстүрлері, расында, отбасындағы зорлық-зомбылықты ақтай алады, бірақ оның дінге еш қатысы жоқ. Мұндай жағдайда ер адамдар әйелдерінің діни білімінің жоқтығын пайдаланып, діни догманы қалыптасқан салт-дәстүрлермен алмастырады.
Сондықтан Құранда, Сүннетте, хадисте және басқа да маңызды діни нұсқауларда не айтылғанын білу өте маңызды.
Ал ислам дініне сай күйеуінің әйеліне қарым-қатынасы қандай болуы керек?
Исламда әйелге жақсы қарау керек дейді. Алланың елшісі ер адамдарға қарап:
«Әйелге мейірімді болу – жомарт жанның несібесі. Әйелдерге құрмет көрсетпей, оларға тіл тигізетіндер жаман атанады», - деді.»
Хадис от Абу Хурайры и др.; св. х. ат-Тирмизи, Ибн Хаббана и др. См., например: ат-Тирмизи М. Сунан ат-тирмизи. 2002. С. 361, хадис № 1164, “хасан сахих”; ас-Суюты Дж. Аль-джами‘ ас-сагыр. С. 89, хадис № 1441, «сахих»; там же С. 249, 250, хадисы № 4100–4102, все «сахих».
Күйеу әйеліне теңдей қарап, оған шариғат рұқсат еткен нәрселерден тыймауы керек. Бұл туралы көптеген хадистер бар:
«Сенімдегі ең үлкен деңгейге жеткендер — бұл жоғары асыл мінезге ие адамдар. Сіздердің ең жақсыларың – әйеліне, күйеуіне, отбасына жақсы қарым-қатынас жасайтындар»
Әйелі күйеуін ренжітсе, оған сабырмен шыдап, ал әйелі ашуланғанда оған түсіністікпен қарау керек. Өйткені, әйелдің ашу-ызаға батып, оның әсерінен күйеуінен алыстап кетуі де мүмкін. Мұндай жағдайда күйеуі әйеліне төзімділік пен ыждаһаттылық танытып, әйел табиғаты мен мінезінің шынайы мәнін терең түсінетінін білдіруі керек. Сондай-ақ оның жүрегі бақытқа толы болуы үшін оған мейірімділікпен қарап, оның көңілінен шығуы керек. Әрине, мұның бәрі күйеуінің әйелі алдында абыройы түспес үшін шектен шықпауы керек.
Тағы бір хадисте:
Тағы бір хадисте:
«Әйелдерге жақсы қарап,оны міндет деп біліңдер! Расында, әйелдер, астарлап айтқанда, қабырғадан жаратылған. Ал қабырғаның ең үлкен қисайған жағы – оның жоғарғы бөлігі! Түзетемін деп майыстырып аласың, тиіспесең сол қалпында қалады. Әйелдерді сыйлаңдар!»
Именно образно говоря, а не фактически. См., например: Нузха аль-муттакын. Шарх рияд ас-салихин [Прогулка праведников. Комментарий к книге «Сады благонравных»]. В 2 т. Бейрут: ар-Рисаля, 2000. Т. 1. С. 232, пояснение к хадису № 1/275.
В комментариях к хадису приводится мнение, что здесь подразумевается ее язык (сплетни, клевета, ложь и т. п.). См.: аль-‘Аскаляни А. Фатх аль-бари би шарх сахих аль-бухари. В 18 т., 2000. Т. 8. С. 454, пояснение к хадису № 3331.
См.: аль-Бухари М. Сахих аль-бухари [Свод хадисов имама аль-Бухари]. В 5 т. Бейрут: аль-Мактаба аль-‘асрийя, 1997. Т. 3. С. 1667, хадис № 5186.
Также см.: аль-Бухари М. Сахих аль-бухари. В 5 т. Т. 2. С. 1024, хадис № 3331.
Также см.: аль-Бухари М. Сахих аль-бухари. В 5 т. Т. 2. С. 1024, хадис № 3331.
Ал өзге отбасындағы тұрмыстық зорлық-зомбылық жағдайында қалай әрекет ету керектігі туралы ислам не дейді?
Рийад ас-Салихин жинағындағы 184-хадисте былай делінген:
«Сендердің араларыңдағы айыпты нәрсені көрген адам оны өз қолымен өзгертсін, егер ол қолынан келмесе, онда тілдесіп көрсін, ал мұны істей алмаса, жүрегімен өзгертсін, алайда бұл сенімнің ең әлсіз көрінісі болмақ».
Исламда әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық анық айыпталғанын алдыңғы тараулардан білеміз. Сондықтан жат отбасындағы зорлық-зомбылыққа қарсы тұру да әрбір мұсылманның діни міндеті.
Мұсылман отбасында тұрмыстық зорлық-зомбылықтың куәгері болған жағдайда не істеу керек?
Тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккен әйелге, оның ішінде мұсылман әйеліне де, көмек көрсету механизмі бірдей. Толық нұсқауларды біздің веб-сайттан таба аласыз.
Есте ұстайтын жалғыз нәрсе: кейбір мұсылман халықтарының салт-дәстүрінде ерлі-зайыптылардың жеке өмірі мен қарым-қатынасын талқылау әдепке жатпайды. Сондықтан егер сіз зорлық-зомбылыққа ұшыраған шығыс әйелімен онша жақын болмасаңыз, онда оның сізге ашылуы ұзағырақ болуы мүмкін.
Дәл қазір зорлық-зомбылықтың еріксіз куәгері болып жатсаңыз (көршілеріңіздің зорлық-зомбылық дауыстарын естісеңіз, көшеде немесе қоғамдық орында зорлық-зомбылық әрекеттерін көрсеңіз) қалай әрекет ету керектігін бөлек түсініп алған жөн. Мұндай жағдайда үш негізгі фактіні есте сақтау маңызды:
Есте ұстайтын жалғыз нәрсе: кейбір мұсылман халықтарының салт-дәстүрінде ерлі-зайыптылардың жеке өмірі мен қарым-қатынасын талқылау әдепке жатпайды. Сондықтан егер сіз зорлық-зомбылыққа ұшыраған шығыс әйелімен онша жақын болмасаңыз, онда оның сізге ашылуы ұзағырақ болуы мүмкін.
Дәл қазір зорлық-зомбылықтың еріксіз куәгері болып жатсаңыз (көршілеріңіздің зорлық-зомбылық дауыстарын естісеңіз, көшеде немесе қоғамдық орында зорлық-зомбылық әрекеттерін көрсеңіз) қалай әрекет ету керектігін бөлек түсініп алған жөн. Мұндай жағдайда үш негізгі фактіні есте сақтау маңызды:
1
Куәгер де зорлық-зомбылық жағдайының қатысушысы болып табылады және сондай-ақ елеулі қауып-қатерді бастан кешіреді: психологиялық жайсыздықтан (қорқыныш, алаңдаушылық, сенімсіздік, тіпті триггер жағдайлары) физикалық зақымдану қаупіне дейін;
2
зорлық-зомбылықты елемеу, немқұрайлық таныту және үндемеу – зорлық-зомбылықты одан да күшті және қауіпті ету үшін жасалуы мүмкін ең жаман нәрсе;
3
жәбірленушінің құқықтарын қорғау және кінәліні жауапкершілікке тарту мақсатында зорлық-зомбылық фактілеріне реакция беру — әрбір адамның азаматтық борышы.
Осылайша, зорлық-зомбылық куәгерінің іске араласуға толық себебі және құқығы бар.
Мұндай жағдайда жалпы ұсынылған жауап алгоритмі үш қадамды қамтуы мүмкін:
Қадам 1. Қатысымыңызды көрсетіңіз
Көріп, естігеніңізді, не болып жатқанынан хабардар екеніңізді байқатыңыз. Сіз агрессорды шақырып, тоқтатуды талап ете аласыз. Көршілердің есігіне қоңырау шалып, полиция шақырғыңыз келетіні туралы дауыстап айта аласыз. Зорлық-зомбылық жағдайының жиілігін жою өте маңызды. Бұл оны тоқтату үшін бірінші және ең қажет нәрсе.
Қадам 2. Бірден (кейін емес!) қолжетімді көмек іздеңіз
Дереу қоғамдық жерде күзетке хабарласып, полицияға жасақ шақыру үшін қоңырау шалыңыз
Қадам 3. Әрқашан және өз қауіпсіздігіңізді ұмытпаңыз
Зорлық-зомбылықтан тағы бір зардап шекпеу үшін қауіпсіздігіңізді ұмытпаңыз. Өйткені сіздің міндетіңіз зорлық-зомбылықтан болған залалды арттыру емес, оны тоқтату. Агрессордан қауіпсіз қашықтықта болып, қажет болған жағдайда қайда жасырынуға болатындығын ойлаңыз және т.б.
Есіңізде болсын: үйдегі зорлық-зомбылықты діни тұрғыдан да ақтай алмаймыз. Бұл қарапайым ой зорлық-зомбылықты бастан кешірген әйелдердің "мен өзіммен болған нәрсеге лайық емеспін" деп түсінуіне көмектесіп, өмірімде бір нәрсені өзгертуіне күш беруі мүмкін.
Материалды дайындау барысында кеңес бергені үшін Зиля Аляутдиновқа алғыс айтамыз («UMMA. Ислам туралы шынайы»)!
Мы благодарим Сулу Болек за подготовку перевода!
Аударма үшін рахмет Сулу Болек!
Аударма үшін рахмет Сулу Болек!